1941 год

1941 (тысяча дзевяцьсот сорак першы) год па грыгарыянскім календары - невысакосны год , які пачынаецца ў сераду . Гэта 1941-ы год нашай эры , 941-ы год 2-га тысячагоддзя , 41-ы год XX стагоддзя , 1-ы год 5-га дзесяцігоддзя XX стагоддзя, 2-ы год 1940-х гадоў .

Падзеі

Студзень

Газета Сталінец № 1 (528) ад 1 студзеня 1941 года

• 10 студзеня - закон аб ленд-лізе ўнесены ў Кангрэс ЗША .
• 15 студзеня — Джон Атанасаў і Кліфард Бэры апублікавалі апісанне кампутара ABC .
• 17 студзеня — падчас неабвешчанай франка-тайскай вайны французская эскадра амаль цалкам разграміла флот Тайланда ў марской бітве каля вострава Да-Чанг у Сіямскім заліве ^[1] .
• 20 студзеня - Франклін Д. Рузвельт прыняў прысягу, стаўшы прэзідэнтам ЗША ў трэці раз.
• 28 студзеня - пад ціскам і пры пасярэдніцтве Японіі Францыя згаджаецца на перамір'е з Тайландам ^[1] .

Люты

• 7 лютага — у Токіа пачаліся мірныя перамовы паміж Францыяй і Тайландам ^[1] .
• 10 лютага — Вярхоўная рада Малдаўскай ССР прыняла Канстытуцыю рэспублікі ^[2] .
• 11 лютага — Роммель прыбыў у Трыпалі .
• 15 — 20 лютага — у Маскве праходзіла XVIII Усесаюзная канферэнцыя ВКП(б) ^[3] .
• 19 лютага — Luftwaffe падвергнуў начной бамбардзіроўцы горад Суёнсі ва Ўэльсе . За тры ночы налётаў быў поўнасцю разбураны цэнтр горада. Загінулі больш за 200 мірных жыхароў і каля 400 атрымалі раненні.
• 23 лютага — амерыканскі фізік Глен Сібарг адкрыў плутоній .
• 24 лютага - пуск Краматорскага завода цяжкага машынабудавання .

Сакавік

• 1 сакавіка — Балгарыя далучылася да Берлінскага пакта .
• 11 сакавіка
  • Прэзідэнт Рузвельт падпісвае акт аб ленд-лізе , які дазволіў пастаўкі амерыканскіх тавараў ваеннага прызначэння саюзнікам па антыгітлераўскай кааліцыі да 30 чэрвеня 1943 года. У той жа дзень Кангрэс прымае закон аб ленд-лізе ^[4] .
  • Францыя і Тайланд падпісалі мірную дамову, па якой Францыя рабіла Тайланду тэрытарыяльныя саступкі ў Індакітаі ^[1] .
• 23 сакавіка - ФІФА адмяніў правядзенне чэмпіянату свету па футболе 1942 года з-за абставін і абмежаванняў па ваенным становішчы, раней уведзеных у большасці краін свету ў сувязі з працягам Другой сусветнай вайной.
• 25 сакавіка :
• Югаславія далучылася да Берлінскага пакта , падпісаўшы Венскі пратакол .
• замена ў Літве нацыянальнай валюты літа савецкім рублём
• 27 сакавіка — дзяржаўны пераварот у Югаславіі , якія падпісалі пакт аб далучэнні Югаславіі да краін Асі дыпламаты арыштаваныя, прынц-рэгент Павел бег з краіны, краіна, хоць і не скасаваўшы афіцыйнае пагадненне з Германіяй , неафіцыйна схілялася да падтрымкі саюзнікаў.
• 29 сакавіка - Бітва ў мыса Матапан (Грэцыя). Злучаныя сілы брытанскага і аўстралійскага флатоў нанеслі паражэнне асноўным сілам італьянскага ВМФ.
• 30 сакавіка - арышт усіх нямецкіх, італьянскіх і дацкіх судоў, якія стаяць у водах партоў Злучаных Штатаў Амерыкі.

Красавік

• 1 красавіка — па-германску настроеныя афіцэры іракскага войска на чале з генералам Рашыдам Алі аль-Гайлані здзейснілі антыбрытанскі пераварот у Багдадзе ^[5] .
• 3 красавіка - вайсковымі афіцэрамі адпраўлены ў адстаўку нейтральны ўрад Ірака на чале з генералам Таха аль-Хашымі. Новы кабінет «нацыянальнай абароны» сфарміраваў генерал Рашыд Алі аль-Гайлані ^[5] .
• 5 красавіка — Савецкі Саюз і Югаславія падпісалі дамову аб сяброўстве і ненападзе.
• 6 красавіка — Германія аб'явіла вайну Югаславіі і адкрыла баявыя дзеянні супраць Югаславіі і Грэцыі . У гэты ж дзень Югаславія аб'явіла вайну Балгарыі .
• вызвалена сталіца Эфіопіі Адыс-Абеба. Эфіопія стала першай дзяржавай, вызваленай ад фашысцкай акупацыі.
• 10 красавіка - Югаславія аб'явіла вайну Венгрыі .
• 13 красавіка — СССР і Японія падпісалі Пакт аб нейтралітэце , які прадугледжваў "мірныя і дружалюбныя адносіны паміж дзвюма краінамі". Пакт быў дэнансаваны СССР у аднабаковым парадку 5 красавіка 1945 года .
• 14 красавіка — геолаг Таццяна Усцінава і яе праваднік Анісіфар Крупенін адкрылі Даліну гейзераў на Камчатцы .
• 17 красавіка - падпісаны Акт аб безумоўнай капітуляцыі Югаславіі .
• 18 красавіка — прэм'ер-міністр Грэцыі А. Карызіс наклаў на сябе рукі з-за набліжэння нямецкай арміі да Афін .
• 21 красавіка - Грэцыя капітулявала. Брытанскія войскі і частка грэцкага войска адыходзяць на Крыт .
• 23 красавіка — прынц Народам Сіянука абраны каралём Камбоджы .
• 24 красавіка - Балгарыя аб'явіла вайну Грэцыі і Югаславіі.
• 27 красавіка - нямецкія войскі ўвайшлі ў Афіны .

Май

С. Маркін з сям'ёй і сябрамі на Чыстых сажалках, 1 мая 1941 г.

• 2 мая — брытанская армія пачала ваенныя дзеянні супраць Ірака , дзе да ўлады прыйшоў па-германску настроены генерал Рашыд Алі аль-Гайлані ^[5] .
• 6 мая — Іосіф Сталін стаў Старшынёй Савета народных камісараў СССР замест Вячаслава Молатава .
• 9 траўня
  • Францыя і Тайланд падпісалі ў Токіа мірны дагавор, па якім Тайланду адыходзілі заходнія тэрыторыі Французскага Індакітая агульнай плошчай 53 000 квадратных кіламетраў ^[1] .
  • Сілы брытанскага флота захапілі германскую падлодку U-110 з шыфравальнай машынай " Энігма ", што ў далейшым дапамагло расшыфроўцы сакрэтных нямецкіх паведамленняў.
• 10 траўня — намеснік фюрара па партыі Рудольф Гес таемна пераляцеў на знішчальніку ў Шатландыю . Акалічнасці і мэты «місіі Геса» да гэтага часу цалкам не высветлены.
• 11 траўня ці 12 траўня — першая разня ў Гліне : забіта, па розных ацэнках, ад 200 да 400 сербаў падчас нападаў усташоў на царкву.
• 12 траўня — Конрад Цузе прадставіў у Берліне Z3 , першы ў свеце праграмуемы аўтаматычны кампутар .
• 15 мая — нямецкі " Юнкерс-52 " уварваўся ў савецкую паветраную прастору і прызямліўся на Цэнтральным аэрадроме ў Маскве каля стадыёна " Дынама ". Мінуўшы ўсе пасты СПА , «Юнкерс» праляцеў па маршруце Беласток - Менск - Смаленск - Масква .
• 19 мая — у В'етнаме для барацьбы супраць Францыі і японскай акупацыі Хо Шы Мінам створана Ліга незалежнасці В'етнама ( В'етмінь ) ^[6] .
• 20 траўня - пачатак бітвы за Крыт . Для ўварвання на востраў нямецкае камандаванне прымяніла масіраваны паветраны дэсант ^[7] .
• 23 траўня — германская авіяцыя ў раёне Крыта наносіць удары па брытанскім флоце і прымушае яго сысці ў Александрыю ^[7] .
• 24 траўня - у Дацкім праліве адбыўся бой паміж нямецкімі і брытанскімі ваеннымі караблямі. Падчас гэтага сутыкнення германскі лінкор " Бісмарк " патапіў брытанскі лінейны крэйсер " Худ ". З 1417 матросаў і афіцэраў, выратавацца ўдалося толькі траім.
• 27 траўня
  • Лінкор " Бісмарк " знойдзены і патоплены брытанскім флотам у 300 мілях на захад ад Брэста (Францыя). Пасля гібелі "Бісмарка" дзеянні нямецкага надводнага флота ў Атлантыцы спыніліся. Нямеччына перайшла да падводнай вайны.
  • У ЗША ўведзена "неабмежаваную надзвычайнае становішча".
• 31 мая — на Крыце капітуляваў апошні брытанскі гарнізон у Рэцімноне . На наступны дзень Крыцкая паветранадэсантная аперацыя завершана, германскае войска ўстанавіла кантроль над востравам ^[7] .

Чэрвень

• 4 чэрвеня — пасля таго, як іракскае войска спыніла супраціў брытанскім сілам, прэм'ер-міністр Ірака генерал Рашыд Алі аль-Гайлані, які схаваўся, афіцыйна заменены на Джамаля Бея аль-Мідфаі ^[5] .
• 8 чэрвеня — сілы " Вольнай Францыі " і брытанскія войскі ўступілі на тэрыторыю Сірыі і Лівана ^[8] .
• 13 чэрвеня — ТАСС выступіла з заявай, якая абвяргае чуткі аб пагаршэнні савецка-германскіх адносін.
• 14 чэрвеня - НКУС пачаў масавую дэпартацыю жыхароў Эстоніі , Латвіі і Літвы . Дзесяткі тысяч "класава чужых элементаў" і іх сем'і вывозяцца ў ссылку ва ўсходнія і паўночныя раёны СССР.
• 16 чэрвеня - у Самаркандзе пачаліся раскопкі грабніцы Тамерлана .
• 17 чэрвеня — аддадзены загад Вярхоўнага галоўнакамандавання ўзброеных сіл Германіі пачаць ажыццяўленне плана " Барбароса " з раніцы 22 чэрвеня .

22 чэрвеня Германскія войскі ўрываюцца на тэрыторыю СССР

• 22 чэрвеня
  • Германія аб'явіла вайну СССР. Войскі вермахта ўварваліся на тэрыторыю краіны. Пачалася Вялікая Айчынная вайна . У 12:00 з прамовай аб пачатку вайны выступіў наркам замежных спраў СССР Вячаслаў Молатаў . Выдаецца Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР "Аб ваенным становішчы", які стаў падставай для яго ўводу на большай частцы еўрапейскай тэрыторыі СССР. Аб'яўленне агульнай мабілізацыі і аднаўленне працоўнай павіннасці ў краіне.
  • Прэм'ер-міністр Вялікабрытаніі Ўінстан Чэрчыль абяцае аказаць разнастайную брытанскую дапамогу СССР у сваім радыёзвароце на BBC: «Любы чалавек ці дзяржава, якія змагаюцца супраць нацызму, атрымаюць нашу дапамогу. Любы чалавек ці дзяржава, якія маршыруюць з Гітлерам - нашы ворагі».
  • Італія і Румынія аб'яўляюць вайну СССР.
  • ВаУлан-Батары прайшло аб'яднанае пасяджэнне Прэзідыума ЦК МНРП , Прэзідыума Малога Хурала і Савета міністраў Мангольскай Народнай Рэспублікі , якое прыняло Дэкларацыю аб поўнай падтрымцы СССР у вайне з Германіяй ^[9] .
• 23 чэрвеня
  • Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР «Аб мабілізацыі ваеннаабавязаных па Ленінградскаму, Прыбалтыйскаму асобаму, Заходняму асобаму, Кіеўскаму асобаму, Адэскаму, Харкаўскаму, Арлоўскаму, Маскоўскаму, Архангельскаму, Уральскаму, Сібірскаму, Прыволжскаму, Паўночна-Каўказскаму 1905-1918 гадоў нараджэння на ваенную службу па мабілізацыі. У пазачарговым парадку (а таксама на тэрыторыях іншых ваенных акруг, у якіх агульная мабілізацыя не аб'яўлена) таксама прызываюцца грамадзяне, якія выказалі жаданне прайсці службу добраахвотна.
  • Славакія аб'явіла вайну СССР.
  • Нямецкімі войскамі ўзяты горад Вільня (Вільня).
• 24 чэрвеня — паведамленні аб ваенных дзеяннях стала даваць Саўінфармбюро .
• 25 чэрвеня - Фінляндыя аб'явіла вайну СССР.
• 26 чэрвеня — немцы занялі Даўгаўпілс ^[10] .
• 27 чэрвеня - Венгрыя аб'явіла вайну СССР.
• 28 чэрвеня
  • Албанія заявіла аб наяўнасці стану вайны з СССР.
  • Немцы занялі Мінск .
  • Нацыстамі створана Баранавіцкае гета .
  • Скончылася буйная танкавая бітва ў раёне Луцк-Дубна-Броды ; разгромлены пяць мехкорпусаў РККА
  • У раёне Беластока і Мінска нямецкія войскі ўзялі ў акружэнне буйную групоўку частак Заходняга фронту РСЧА ( Беластоцка-Мінская бітва ).
• 29 чэрвеня — пасля шасці дзён абароны ўпала Ліепая ^[10] .
• 30 чэрвеня - немцы занялі Львоў .

Ліпень

• 1 ліпеня — упала Рыга ^[10] .
• 3 ліпеня - Іосіф Сталін звярнуўся да савецкага народа па радыё ўпершыню пасля пачатку вайны з Германіяй. Тэкст выступу таксама быў апублікаваны ў газеце "Праўда".
• 4 ліпеня - масавае забойства польскіх навукоўцаў і пісьменнікаў у Львове нямецкімі войскамі.
• 5 ліпеня
  • Нямецкія войскі дайшлі да ракі Дняпро .
  • Пастанова СНК "Аб парадку эвакуацыі насельніцтва ў ваенны час".
• 5 — 19 ліпеня — Перуана-эквадорская вайна .
• 8 ліпеня — вермахтам акупавана ўся тэрыторыя Латвіі ^[10] .
• 10 ліпеня
  • Пачатак Смаленскай бітвы (10 ліпеня - 10 верасня 1941 года).
  • Захоп Пскова нямецкімі войскамі.
  • Камандуючым войскамі РСЧА Паўднёва-Заходняга напрамку прызначаны маршал СССР С. М. Будзёны .
• 11 ліпеня
  • Часткі 2-й танкавай групы вермахта фарсіравалі Дняпро на поўнач і поўдзень ад Магілёва , узяўшы ў асяроддзе 13-ю армію РККА .
  • Часткі 3-й танкавай групы вермахта занялі Віцебск .
• 15 ліпеня — "камітэт Томпсана", які займаўся пытаннямі брытанскага атамнага праекта, прадставіў ураду Вялікабрытаніі даклад, у якім заявіў аб магчымасці стварэння брытанскай атамнай бомбы яшчэ да канца вайны ^[11] .
• 16 ліпеня — створана Галоўнае палітычнае ўпраўленне Чырвонага войска (ГлаўПУРКА) ^[12] .
• 18 ліпеня — выйшла пастановаЦК ВКП(б) аб арганізацыі барацьбы ў тыле нямецка-фашысцкіх войскаў, якая паклала пачатак партызанскай вайне .
• 19 ліпеня
  • Сталін усклаў на сябе абавязкі Народнага камісара абароны СССР.
  • нацыстамі арганізавана гета ў Астроўна .
  • У ходзе Смаленскай бітвы нямецкія войскі занялі Ельню . Тры савецкія войскі аказаліся адрэзанымі ў раёне Смаленска .
• 22 ліпеня - расстраляна група старэйшых афіцэраў і генералаў Заходняга фронту РСЧА , абвінавачаных у разгроме фронту.
• 25 ліпеня - нацыстамі створана гета ў Віцебску .
• 27 ліпеня - Смаленская бітва : нямецкія войскі занялі Салаўёўскую пераправу , замкнуўшы кольца вакол Смаленска . У смаленскім «катле» патрапілі ў палон больш за 300 000 чалавек, было страчана 2000 танкаў і 1900 гармат.
• 30 ліпеня - Працяг разні ў Гліне : усташы па-зверску забілі 200 сербаў у сербскай праваслаўнай царкве ў Гліне ( Харватыя ), каля 700-2000 чалавек былі забітыя на працягу наступных некалькіх дзён.

Жнівень

• 2 жніўня
  • У раёне Умані нямецкія войскі атачылі буйную групоўку частак Паўднёва-Заходняга фронту РККА ( Бітва пад Уманню ).
  • Нацыстамі знішчана гета ў Суражы .
• 5 жніўня - пачалася абарона Адэсы.
• 8 жніўня - супраціў акружаных частак Чырвонай Арміі пад Уманню спынілася. У акружэнне трапілі 20 савецкіх дывізій: каля 100 тыс. салдат і афіцэраў, у тым ліку 4 камандзіры карпусоў і 11 камандзіраў дывізій. Страты забітымі і параненымі склалі каля 200 тыс. чалавек.
• 9 жніўня — сустрэча прэзідэнта ЗША Франкліна Д. Рузвельта і прэм'ер-міністра Вялікабрытаніі Ўінстана Чэрчыля на борце крэйсера «Агаста», які стаіць у водах ваенна-марской базы Арджэнція ( дамініён Ньюфаўндленд ). Па выніках перамоваў 14 жніўня засноўваецца « Атлантычная хартыя », якая ўстанаўлівае мэты пасляваеннага міжнароднага супрацоўніцтва.
• 10 жніўня - у СССР стартуе другая хваля агульнай мабілізацыі. Цалкам сакрэтнай пастановай ДКА СССР прызыву на ваенную службу па мабілізацыі падлягаюць усе ваеннаабавязаныя грамадзяне 1890—1904 гадоў нараджэння, а таксама прызыўнікі 1922—1923 гадоў нараджэння. Частка грамадзян 1894-1895 гадоў нараджэння, у парадку працоўнай павіннасці, прыцягваецца для выканання работ на патрэбы абароны.
• 13 жніўня — румына-нямецкія войскі выйшлі да Чорнага мора на ўсход ад Адэсы і поўнасцю блакіравалі Адэсу з сушы.
• 14 жніўня — паміж ЗША і Англіяй падпісана " Атлантычная хартыя ".
• 15 жніўня - Чырвонай Арміяй быў пакінуты г. Крывы Рог .
• 18 жніўня
  • Савецкія войскі пры адступленні ўзрываюць плаціну ДнепраГЭСа .
  • Усе прадпрыемствы і землі генеральнай вобласці Латвія як ваенныя трафеі аб'яўлены ўласнасцю германскай дзяржавы ^[13] .
• 25 жніўня — брытанскія і савецкія войскі распачалі сумесную « Аперацыю „Згода“ ».
• 28 жніўня
  • Выдадзены Указ Прэзідыума Вярхоўнай Рады СССР «Аб перасяленні немцаў, якія пражываюць у раёнах Паволжа», які паклаў пачатак масавай дэпартацыі савецкіх немцаў з Еўрапейскай часткі СССР за Ўрал і ліквідацыі АССР немцаў Паволжа .
  • Пры абароне Таліна загінуў першы старшыня Саўнаркама Эстонскай ССР Ёханэс Лаўрысцін ^[14] .
  • Артур Фадэн змяніў Роберта Гордана Мензіса на пасадзе прэм'ер-міністра Аўстраліі ^[15] .
• 29 жніўня — Францыя і кароль Луанг-Прабанга Сісаванг Вонг падпісалі новы дагавор аб пратэктараце . Да каралеўства далучаліся 5 паўночных правінцый Лаоса і ваенная тэрыторыя, прынц Саванг Ватхана быў афіцыйна прызнаны спадкаемцам прастола, Каралеўская рада была пераўтворана ў Савет міністраў ^[1] .

Верасень

• 4 верасня — германскае войска распачало артылерыйскі абстрэл Ленінграда ^[16] .
• 6 верасня
  • Усім габрэям старэйшыя за 6 гадоў на акупаваных немцамі тэрыторыях загадана насіць " зорку Давіда " і надпіс "Габрэй".
  • Гітлер падпісаў « Дырэктыву № 35 » аб пачатку наступу на Маскву.
• 8 верасня
  • Захоп Шлісельбурга нямецкімі войскамі. Пачатак блакады Ленінграда . Першы масіраваны налёт люфтвафэ на Ленінград ^[16] .
  • Пачатак дэпартацыі ў Сібір Паволжскіх немцаў .
• 9 верасня - група войскаў "Поўнач" пачала штурм Ленінграда .
• 10 верасня
  • Канец Смаленскай бітвы .
  • Нацыстамі знішчана гета ў Янавічах .
• 12 верасня — наладжана забеспячэнне абложанага Ленінграда па Ладажскім возеры ^[16] .
• 15 верасня - нямецкія ўлады ўводзяць самакіраванне ў Эстоніі .
• 16 верасня — пад ціскам Вялікабрытаніі і СССР шах Ірана Рэза Пехлеві адракаецца ад прастола на карысць свайго сына Мухамеда Рэзы Пехлеві і адпраўляецца ў выгнанне ў ПАР ^[17] .
• 18 сентября — в ходе битвы за Киев немецкие танковые группы замыкают кольцо вокруг армий советского Юго-Западного фронта .
• 19 сентября — пал Киев .
• 20 сентября — колонна штаба Юго-Западного фронта , в которой следовали командующий, члены Военного совета, начальник штаба и большая группа командиров, была окружена немецкими войсками в 15 км юго-западнее Лохвицы , где произошла трагическая битва в Шумейковой роще (недалеко от деревни Исковцы Лохвицкого района Полтавской области ), в которой погибли командующий Юго-Западным фронтом генерал-полковник Михаил Кирпонос , начальник штаба фронта Василий Тупиков , член Военного совета фронта Михаил Бурмистенко и около 800 советских солдат и офицеров. Командующий 5-й армией Михаил Потапов попал в плен.
• 26 сентября — окружённые под Киевом части Юго-Западного фронта прекратили сопротивление. Потери Красной армии убитыми и ранеными составили около 100 тыс., ещё 600 тыс. человек попало в плен, что является беспрецедентным случаем в мировой истории.
• 29 сентября — начало массовых расстрелов в Бабьем Яру в Киеве.
• 30 верасня
  • Начало Битвы за Москву .
  • Нацистами уничтожено гетто в Островно .

Кастрычнік

• 2 октября — начало наступления группы армий «Центр» на Москву.
• 3 октября — организован Государственный Союзный Производственно-экспериментальный институт № 56 (ГСПЭИ −56) , который стал одним из центров разработки и испытаний военного оборудования проводной связи РККА.
• 5 октября — немцы захватили Юхнов .
• 7 кастрычніка
  • Немецкие танковые группы замкнули кольцо окружения войск Западного и Резервного фронтов РККА в районе Вязьмы . Число пленных в котлах под Вязьмой и Брянском составило более 688 тыс. человек.
  • Артур Фадден покинул пост премьер-министра Австралии , потеряв поддержку в парламенте. Его сменил лейборист Джон Кэртин ^[15] .
• 8 октября — немецкие войска вышли к Азовскому морю . Пал Мариуполь . В ходе боёв попала в окружение 18-я армия Южного фронта . Погиб командующий армией ген.-лт. А. К. Смирнов .
• 10 октября — новое правительство Ирака сформировал Нури аль-Саид ^[5] .
• 15 октября — Принято решение об эвакуации Москвы. На следующий день начинается эвакуация государственных учреждений и иностранных посольств. Правительство СССР переезжает в Куйбышев , но Сталин остаётся в Москве.
• 16 октября
  • Паника в Москве на фоне слухов о сдаче города немцам ^[18] .
  • Советские войска оставили Одессу по приказу Ставки Верховного Главнокомандования .
• 17 октября — советские войска оставили Калинин . Пал Таганрог .
• 20 кастрычніка
  • Сформировано первое после изменений режима протектората правительство Луанг-Прабанга ( Лаос ) во главе с принцем Петсаратом ^[19] .
  • Нацистами создано гетто в Пружанах .
  • В Москве введено осадное положение.
• 21 октября — уничтожение нацистами гетто в Городище .
• 25 октября — пал Харьков .
• 30 кастрычніка
  • Начало обороны Севастополя частями Отдельной Приморской армии .
  • Президент США Ф. Д. Рузвельт утверждает программу поставок военных грузов в СССР по ленд-лизу на сумму в 1 млрд долларов (примерно $13,5 млрд в ценах 2007 г.).
• 31 октября — эсминец ВМС США USS Reuben James , сопровождавший торговое судно HX-156, случайно торпедирован немецкой подводной лодкой U-552 недалеко от берегов Исландии. Погибло 100 моряков, ещё 44 спасены. Атака на эсминец произошла за 41 день до появления состояния войны между Германией и США.

Лістапад

• 1 ноября — нацистами создано гетто в Домачево .
• 3 ноября — вермахт занимает Курск .
• 3 ноября — серия взрывов в Киеве , в результате которой разрушены Успенский собор Киево-Печерской лавры и ещё несколько зданий. Советский Союз и нацистская Германия выдвигали взаимные обвинения в организации взрывов ^[20] .
• 4 ноября — Первая бомбардировка города Горького .
• 6 ноября — Сталин выступает со вторым обращением по радио. Он называет цифры потерь: 1,748 млн (350 тыс. убитыми, 378 тыс. пропавшими без вести и 1,02 млн ранеными) — для советской армии и 4,5 млн — для немецкой. Сталин также заявил о провале плана «блицкрига» ^[21]
• 7 ноября — парад войск в Москве на Красной площади . В это время германские войска находятся в 70—100 км от столицы. Часть войск c парада направлена на фронт.
• 7 ноября — немецкая авиация потопила теплоход «Армения» , вывозивший раненых из осаждённого Севастополя , в результате чего погибло свыше 5 тыс. человек.
• 8 ноября — основана Коммунистическая партия Албании ^[22] .
• 12 ноября — температура в Москве упала ниже −10 °C. Красная Армия впервые применила лыжников для атак на замерзающие немецкие войска. ^{[ источник не указан 989 дней ]}
• 15 - 18 ноября — начало второго наступления на Москву.
• 16 ноября — Блокада Ленинграда : прекращено снабжение города по Ладожскому озеру. Поставки в город идут только самолётами Гражданского воздушного флота ^[16] .
• 19 ноября — западнее берегов Австралии произошёл бой между австралийским крейсером «Sydney» и германским вспомогательным крейсером « Kormoran », в результате которого оба корабля затонули.
• 20 ноября
  • Вермахт занял Ростов-на-Дону .
  • Продовольственный паёк в Ленинграде снижен до минимального уровня за все время блокады (250 граммов хлеба работающим, 125 граммов служащим, иждивенцам и детям в день) ^[16] . Норма действовала до 25 декабря.
• 21 ноября — закончился первый штурм Севастополя.
• 22 ноября — Блокада Ленинграда : открыта « Дорога жизни » по льду Ладожского озера ^[16] .
• 25 лістапада
  • Скончался президент Чили Педро Агирре Серда . Обязанности президента принял вице-президент Чили Херонимо Мендес Арансибиа ^[23] .
  • Британский линкор « Barham » был торпедирован подводной лодкой U-331 близ Соллума ( Средиземное море ).
• 26 ноября — командующий войсками « Свободной Франции » на Среднем Востоке армейский генерал Жорж Альбер Катру подтвердил заявление о предоставлении независимости Ливану ^[8] .
• 26 ноября — немецкие войска форсировали канал Москва-Волга и заняли Перемиловскую высоту в районе Яхромы. Это крайняя восточная точка наступления немецко-фашистских войск на Москву с севера ^[24]
• 27 ноября — вермахт занял город Истру под Москвой .
• 28 ноября — Красная Армия отбивает Ростов-на-Дону .
• 30 ноября — дата образования Уральского автомобильного завода имени Сталина . Отсчёт ведётся с решения Государственного Комитета обороны об организации в Миассе автомоторного и литейного производств на базе цехов, эвакуированных с Московского автомобильного завода имени Сталина (ЗИС).

Снежань

• 1 декабря — в Британской Малайе (включая Сингапур) объявлено чрезвычайное положение.
• 5 декабря — начало контрнаступления советских войск под Москвой.

7 декабря японская авиация осуществляет нападение на Пёрл-Харбор

• 7 снежня
  • Японская авиация нанесла удар по Пёрл-Харбору — главной военно-морской базе США на Тихом океане . Параллельно японские войска осуществляют вторжение в Британский Гонконг и готовят наступление на колонии в Индокитае. США вступают в войну с Японской империей и Германией.
  • Япония объявила о состоянии войны с Великобританией.
  • Великобритания объявила войну Румынии и Венгрии.
  • В Польше нацистами впервые применены газовые камеры для убийства евреев ^{[ источник не указан 671 день ]} .
  • Доминионы Канада и Новая Зеландия объявляют о состоянии войны с Финляндией, Румынией и Венгрией.
• 8 снежня
  • Президент США Франклин Д. Рузвельт выступает с речью на совместном заседании обеих палат Конгресса. Президент потребовал с 7 декабря, «дня, который навсегда останется в истории как символ позора», объявить войну Японии. Конгресс принял соответствующую резолюцию .
  • Великобритания , Канада,Коста-Рика , Доминиканская республика , Гватемала , Гаити , Сальвадор , Панама , Голландская Ост-Индия , Южно-Африканский Союз , Австралия и Свободная Франция официально объявили войну Японии.
  • Австралия и ЮАС объявляют о наличии состояния войны с Финляндией, Румынией и Венгрией. Вторая мировая война приобретает статус вооружённого конфликта планетарного масштаба .
• 9 декабря — Китайская Республика объявила войну Японии, Германии и Италии.
• 10 декабря — японская авиация потопила в районе Сингапура британские линкоры «Принц Уэльский» и «Рипалс».
• 11 декабря
  • Германия объявляет войну США.
  • США , Коста-Рика, Гватемала, Куба и Доминиканская республика объявили войну Германии и Италии.
  • Никарагуа объявляет войну Германии, Италии и Японии.
  • Польша объявляет войну Японии.
• 12 декабря
  • Гаити, Сальвадор и Панама объявили войну Германии и Италии.
  • Румыния объявляет войну США.
• 13 декабря
  • Сильное наводнение в Хуаразе ( Перу ), вызванное отколовшимся куском ледника, упавшим в озеро Палькакоча . Погибло от 6 до 7 тысяч человек.
  • Болгария и Венгрия объявляют войну США и Великобритании.
  • Чехословацкое правительство в изгнании объявляет войну всем государствам, находящимся в состоянии войны с Великобританией, США или СССР.
• 16 декабря
  • Советские войска освобождают город Калинин .
  • Нацистами создано Брестское гетто .
• 17 снежня
  • Начался второй штурм Севастополя .
  • Албания объявляет войну США.
• 19 декабря — Гитлер объявляет себя главнокомандующим вооружёнными силами Германии.
• 20 снежня
  • Красная армия освобождает город Волоколамск .
  • Никарагуа объявляет войну Болгарии, Румынии и Венгрии.
  • Бельгия объявляет войну Японии.
• 24 декабря — Гаити объявляет войну Болгарии, Румынии и Венгрии.
• 25 снежня
  • Японские войска наносят поражение объединённым силам англичан и канадцев у Гонконга .
  • В Ленинграде впервые с начала блокады повышен продовольственный паёк. ^[25]
• 26 снежня
  • Советские войска освобождают город Наро-Фоминск .
  • Началась Керченско-Феодосийская десантная операция .
• 27 декабря — британские командос совершают нападение на порт Ваагсо в оккупированной Норвегии , что вынуждает Гитлера усилить гарнизоны по всей стране.
• 30 декабря — Красная армия освобождает город Калугу . В этот же день закончился второй штурм Севастополя.

Навука

Спорт

Музыка

Кіно

Тэатр

Літаратура

Выяўленчае мастацтва СССР

Авіяцыя

Грамадскі транспарт

Метрапалітэн

Чыгуначны транспарт

Персоны года

Человек года по версии журнала Time — Франклин Рузвельт , президент США.

Нарадзіліся

См. также: Категория:Родившиеся в 1941 году

Студзень

• 4 января — Джордж Косматос , американский кинорежиссёр (ум. в 2005 ).
• 5 января — Хаяо Миядзаки , один из крупнейших режиссёров в истории аниме .
• 8 января — Грэхэм Чэпмен — британский актёр и сценарист. Участник известной комик-группы Монти Пайтон .
• 21 января — Пласидо Доминго , оперный певец.
• 22 января — Ринтаро , японский режиссёр и продюсер анимационных фильмов.
• 24 января — Эвальд Аавик , эстонский актёр театра и кино, заслуженный артист Эстонской ССР .

Люты

• 1 февраля — Анатолий Фирсов , хоккеист, нападающий (ум. в 2000 ).
• 8 февраля — Ник Нолти , американский актёр.
• 9 февраля — Кермит Госнелл , американский аборционист, преступник, приговорённый к трём срокам пожизненного заключения.
• 26 февраля — Евгений Жариков , советский и российский актёр (ум. в 2012 ).

Сакавік

• 6 марта — Фердинандо Скарфьотти , итальянский арт-директор (ум. в 1994 )
• 8 марта — Андрей Миронов , советский актёр (ум. в 1987 ).
• 12 марта — Анатолий Дриженко , украинский актёр театра и кино.
• 16 марта — Бернардо Бертолуччи , итальянский кинорежиссёр, драматург и поэт (ум. в 2018 ).
• 19 марта — Оле Нидал , лама линии Карма Кагью тибетского буддизма .
• 25 марта — Бронюс Бружас , литовский художник-витражист.

Красавік

• 16 апреля — Сергей Никоненко , советский и российский актёр театра и кино, кинорежиссёр.
• 23 апреля — Пааво Липпонен , финский политический деятель.

Май

• 25 мая — Олег Даль , советский актёр (ум. в 1981 ).

Чэрвень

• 1 июня — Александр Захаров , советский и российский физик ИКИ РАН .
• 5 июня — Барбара Брыльска , польская актриса театра и кино.
• 9 июня — Джон Лорд , английский органист и композитор , участник группы Deep Purple (ум. в 2012 ).
• 10 июня — Аида Ведищева , советская певица, известная исполнением популярных песен из кинофильмов.
• 19 июня — Вацлав Клаус , второй президент Чехии (2003—2013 годы), ранее бывший её премьер-министром.
• 20 июня — Альберт Шестернёв , советский футболист (ум. в 1994 ).
• 21 июня — Валерий Золотухин , советский и российский актёр, художественный руководитель театра на Таганке (ум. в 2013 ).

Жнівень

• 3 августа — Хаге Гейнгоб , Президент Намибии с 2015 года , Премьер-министр Намибии c 1990 по 2002 и c 2012 по 2015 годы.
• 5 жніўня
  • Леонид Кизим , советский и российский космонавт .
  • Тенгиз Семёнов , советский и российский кинорежиссёр.
• 17 августа — Николай Губенко , российский актёр театра и кино, режиссёр, сценарист, общественный деятель, последний министр культуры СССР.
• 27 жніўня
  • Богдан Ступка , советский и украинский актёр (ум. в 2012 ).
  • Юрий Малышев , советский и российский космонавт.
  • Сезария Эвора , певица (ум. в 2011 ).

Верасень

• 3 сентября — Сергей Довлатов , русский писатель , диссидент (ум. в 1990 ).
• 14 сентября — Сергей Дрейден , советский и российский актёр.
• 15 сентября
  • Мирослав Гермашевский , польский космонавт, Герой Советского Союза ( 1978 ).
  • Виктор Зубков , российский политик, премьер-министр России (2007—2008).
  • Юрий Норштейн , советский и российский художник-мультипликатор.
• 16 сентября — Ричард Перл , политический деятель США.
• 24 сентября — Игорь Ясулович , советский и российский актёр театра и кино.
  • Линда Маккартни , американский фотограф и музыкант, первая жена Пола Маккартни (ум. в 1998 ).

Кастрычнік

• 13 октября — Роберт (Боб) Хантер , канадский журналист, сооснователь Гринписа (ум. в 2005 ).
• 21 октября — Герман Бидер , австрийский славист.

Лістапад

• 24 ноября — Александр Масляков , советский и российский телеведущий.
• 28 ноября — Маауйя ульд Тайя , глава Мавритании в 1984—2005 годах.

Снежань

• 12 декабря — Виталий Соломин , советский и российский актёр (ум. в 2002 ).
• 13 декабря — Анатолий Алексеев , русский филолог, библеист.
• 31 декабря — Алекс Фергюссон , шотландский футболист и тренер.

Памерлі

См. также: Категория:Умершие в 1941 году Список умерших в 1941 году

• 5 января — Эми Джонсон (род. 1903), британская лётчица , первая в мире женщина, совершившая одиночный перелёт из Англии в Австралию .
• 13 января — Джеймс Джойс , ирландский писатель и поэт .
• 28 февраля —Альфонсо XIII — король Испании в 1902—1931 годах.
• 16 мая — Иван Михайлович Гревс , русский историк (род. 1860).
• 4 июня — Вильгельм II (Фридрих Вильгельм Виктор Альберт Прусский) , германский император в 1888—1918 годах (род. 1859).
• 23 июня — Мелетий Архипович Каллистратов , деятель старообрядчества Латвии (род. 1896; расстрелян).
• 2 августа — Михай Бабич , венгерский поэт.
• 7 августа — Рабиндранат Тагор , индийский писатель , философ , лауреат Нобелевской премии по литературе (1913).
• 14 августа — Максимилиан Кольбе , святой, польский священник - францисканец и святой мученик , погибший в Освенциме , добровольно пошедший на смерть ради спасения своего товарища Франтишека Гаёвничека .
• 28 августа — Йоханнес Хансович (Иоганнес Гансович) Лауристин , эстонский революционер, политик и писатель, советский государственный деятель. Первый председатель Совета Народных Комиссаров Эстонской ССР (род. в 1899 )
• 31 августа — Марина Цветаева , русская поэтесса .
• 1 сентября — Карл Партс , эстонский военный деятель (род. в 1886 ).
• 11 сентября — Христиан Георгиевич Раковский , Варвара Николаевна Яковлева , Мария Александровна Спиридонова , деятели российского революционного движения, советские государственные деятели (расстреляны).
• 26 октября — Аркадий Петрович Гайдар , советский детский писатель (род. в 1904 )
• 2 ноября — Константин Алексеевич Авксентьевский , советский военачальник, военный министр Дальневосточной республики в 1922 году (род. 1890)
• 25 ноября — Педро Агирре Серда , президент Чили в 1938—1941 годах (род. 1879).
• 9 декабря — Дмитрий Сергеевич Мережковский , писатель, поэт, драматург, религиозный философ, критик.
• 20 декабря — Игорь Северянин , русский поэт « Серебряного века » (род. в 1887 ).

Нобелеўскія прэміі

• Физика — Премия не присуждалась.
• Химия — Премия не присуждалась.
• Медицина и физиология — Премия не присуждалась.
• Литература — Премия не присуждалась.
• Премия мира — Премия не присуждалась.

Глядзіце таксама

Нататкі